Głównym celem projektu jest wdrożenie w zachodniej Polsce zatwierdzonej przez Ministra Środowiska „Strategii ochrony żubra Bison bonasus w Polsce”, na co składają się następujące cele operacyjne:

1. podniesienie liczebności populacji zachodniopomorskiej z równoczesnym zwiększeniem areału występowania gatunku,

2. podniesienie różnorodności genetycznej populacji, w której występuje wysoki inbred

3. utrzymanie właściwego stanu zdrowotnego populacji

4. podniesienie akceptacji społecznej dla wolnych żubrów, niezbędnej dla rozwoju populacji.

Główne działania przewidziane w projekcie:

1. dokarmianie zimowe stad wolnych żubrów w celu podniesienia kondycji zwierząt, sterowania ruchem stad, ograniczenia szkód w uprawach rolnych oraz poprawa naturalnej bazy żerowej żubrów;

2. monitoring telemetryczny i bezpośredni populacji, powiązany z działaniami na rzecz ograniczenia szkód od żubrów

3. zapobieganie i minimalizacja szkód wyrządzanych przez żubry w gospodarce rolnej (przepłaszanie zwierząt z upraw, wykup niszczonych plonów na pniu, przemieszczanie zwierząt)

4. prowadzenie monitoringu parazytologicznego, patomorfologicznego i genetycznego populacji

5. prowadzenie działań informacyjnych i popularyzacyjnych.

Przewidywane efekty ekologiczne:

1. Zwiększenie liczebności żubrów w województwie zachodniopomorskim

2. Stworzenie korzystniejszej struktury przestrzennej rozmieszczenia gatunku w województwie zachodniopomorskim.

3. Utrwalenie efektów „dolewu krwi” prowadzonych w populacji – wzrost różnorodności genetycznej, wzrost przyrostu.

4. Stworzenie modelowych rozwiązań ochrony wolnej populacji żubrów w krajobrazie rolniczo – leśnym do wykorzystania w innych regionach Polski i Europy.

5. Wzrost akceptacji społecznej dla obecności wolnych żubrów w naturze.

Przedsięwzięcie jest jednym z 3 przygotowanych projektów na ochronę wolnych żubrów w Polsce.

Teren realizacji projektu określony jest przez zasięg występowania wolnych żubrów w województwie zachodniopomorskim. Najliczniejsze stado (63 osobniki), żyje na terenie:

- ostoi Natura 2000 Mirosławiec PLH320045 wyznaczonej specjalnie w celu ochrony żubra,

- w części lądowej ostoi Jezioro Wielki Bytyń PLH320011

- na terenach przyległych Nadleśnictw Mirosławiec, Wałcz, Tuczno i Świerczyna.

Żubry z tego stada regularnie zachodzą na tereny Ostoi Drawskiej PLB320019 i ostoi Puszcza nad Gwdą PLB300012.

W 2008 r. zostały utworzone dwa stada żubrów, tzw. satelitarne, na terenie Ostoi Ińskiej PLB320008 i Pojezierza Ińskiego PLH3200 liczące 16 osobników. Żubry z tych stad rozszerzyły areał na tereny ostoi Jezioro Lubie i Dolina Drawy PLH320023 i Ostoi Drawskiej PLB320019. Zajmują także obszary niechronione w Nadleśnictwie Drawsko.

Byki w okresie rozrodu wędrują na znacznie większym terenie. Jeżeli jest to możliwe (w przypadku zwierząt z obrożami telemetrycznymi), ich wędrówki są monitorowane. Dlatego jako obszar administracyjny realizacji projektu zostało wskazane całe województwo zachodniopomorskie i przyległe województwa wielkopolskie i lubuskie. W tych trzech województwach przewiduje się prowazenie warszatów, zmierzających do ustalenia nowych lokalizacji stad żubrów.

W podanym poniżej opisie poszczególnych fragmentów areału żubrów uwzględniono przede wszystkim ostoje siedliskowe Natura 2000, gdzie żubr jest lub powinien być przedmiotem ochrony. Zdecydowano się podać także charakterystykę ostoi ptasich, na terenie których występuje żubr, ponieważ są to tereny chronione, w których wyższa jakość środowiska sprzyja występowaniu gatunku, pomimo tego, ze nie może on być tam przedmiotem ochrony.

PLH 320045 MIROSŁAWIEC

Obszar obejmuje pola, łąki i lasy, położone na zach. od jeziora Wielki Bytyń, będące biotopem wolnego stada żubrów, najstarszego i najliczniejszego w województwie zachodniopomorskim (63 osobniki w lipcu 2009 r.). Obszar, który zasiedla stado żubrów obejmuje leśnictwa Betyń, Nieradź, Hanki i Toporzyk Nadleśnictwa Mirosławiec oraz pola miejscowości Piecnik, Próchnowo, Hanki i Marcinkowice w gminach Mirosławiec i Wałcz. Żubry regularnie widywane są także w Nadleśnictwie Świerczyna, w kompleksach leśnych sąsiadujących z Leśnictwem Toporzyk w Nadleśnictwie Mirosławiec. Terenami chętnie penetrowanymi przez żubry są łąki, pastwiska i nieużytki, przylegające do kompleksów leśnych Około 40% zajmują lasy, wśród których przeważają drzewostany iglaste (sosna) i mieszane na żyźniejszych siedliskach (bukowe i dębowe). Około 35% zajmują grunty orne. Obszar obejmuje też silnie przekształcone, torfowisko niskie zajęte głownie przez użytki zielone - wśród których zachowały się unikatowe w regionie pozostałości łąk trzęślicowych i stanowiska rzadkich gatunków roślin. W obszarze znajdują się także niewielkie śródpolne oczka wodne oraz niewielkie jeziora śródleśne, m. in. jez. Mały Betyń. Żubr jest gatunkiem wiodącym na tym obszarze. Obszar i ostoja żubra przecięta jest drogą krajową nr 10, co stwarza niebezpieczeństwo wypadków komunikacyjnych. Spory procent obszaru jest terenem upraw rolnych, co powoduje możliwość występowania szkód. Na obszarze występują gatunki chronione: bóbr, wydra, derkacz, żuraw. Interesujące jest występowanie wolnych populacji gatunków łownych: muflona i daniela.

Działania projektu będą dotyczyć całości obszaru 6567 ha

PLH 320011 JEZIORO WIELKI BYTYŃ

W ostoi dominuje duże jezioro (pow. 877 ha, gł. 41 m) położone w głębokiej rynnie o nieregularnej linii brzegowej, ze skarpami do 30 m, pociętej licznymi parowami i wąwozami porośniętymi lasami z dużym udziałem starych buczyn; w obniżeniach w pobliżu potoków wpadających do jeziora krajobraz urozmaicają bagna i torfowiska. W ostoi powierzchniowo dominują lasy, często o charakterze starodrzewu, z sędziwymi okazami buków i dębów. Duży areał zajmują kwaśne buczyny niżowe Luzulo pilosae-Fagetum, wśród których rozwinęły się na glebach uboższych acydofilne dąbrowy Calamagrostio-Ouercetum w odmianie zachodniopomorskiej. W granicach ostoi przy zachodnim skraju jeziora znajdowała się w latach 2005-6 zagroda adaptacyjna, w której przebywały żubry sprowadzone w ramach projektu wzbogacenia puli genowej żubrów zachodniopomorskich. Zachodni brzeg jeziora jest fragmentem stałego areału stada żubrów w Nadleśnictwie Mirosławiec.

Działania projektu obejmować będą lądową część ostoi głownie na zachodnim brzegu jeziora Wielki Betyń – 20 % ostoi 2011,147 ha = 402 ha

PLB 300012 PUSZCZA NAD GWDĄ

Rozległy kompleks leśny obejmujący w większości bory sosnowe, a na dnie i zboczach dolin - lasy liściaste i mieszane. Silnie urozmaicona, postglacjalna rzeźba terenu przyczynia się do zróżnicowania siedlisk. Wokół jezior (głownie eutroficznych, ale również dystroficznych z cennymi gatunkami i zbiorowiskami roślinnymi) o powierzchni od kilku do kilkudziesięciu ha, utrzymują się rozległe torfowiska niskie, przejściowe i wysokie oraz tereny podmokłe. Jest to również obszar źródliskowy kilku rzek. W obrębie ostoi znajdują się także połacie łąk kośnych; pola orne mają niewielki udział powierzchniowy. Przedmiotami ochrony są tu między innymi Kania ruda i czarna, bielik, orlik krzykliwy, włochatka, lelek i lerka.

Działania projektu obejmować będą zachodni fragment ostoi w Nadleśnictwie Wałcz poza obszarem PLH320011 Jezioro Wielki Bytyń - 3 % ostoi 77678.9 ha = ca 2330 ha

PLH 320051 POJEZIERZE IŃSKIE

Cechą charakterystyczną ostoi są duże jeziora mezotroficzne (Ińsko, Wisola, Krzemień, Długie) z rozległymi łąkami ramienicowymi, rzadkimi i zagrożonymi gatunkami glonów oraz zbiorowiskami z klasy Littorelletea (zespół wywłócznika skrętoległego i brzeżycy jednokwiatowej). Rozległe przestrzenie zajmują lasy z dominacją dobrze zachowanych buczyn żyznych (płaty z perłówką jednokwiatową i żywcem cebulkowym) i kwaśnych, tworzących mozaikę z grądami, łęgami oraz bagiennymi brzezinami, borami i olsami. W buczynach został odnaleziony grzyb Botryobasidum pruinatum, uznawany już od wieku za wymarły, ponadto w obszarze tym stwierdzono dwa nowe dla Polski gatunki grzybów: czarnobrzuszek i Tomentella subtestacea. Wśród lasów rozproszone są dobrze zachowane torfowiska mszarne, a na torfowiskach niskich stwierdzono wiele gatunków storczyków. Obszar ma duże znaczenie dla fauny, w szczególności dla ptaków (148 gatunków lęgowych) oraz płazów (12 gatunków) i gadów (4 gatunki) ze względu na duży udział dobrze zachowanych siedlisk podmokłych. Duża liczba drobnych zbiorników i mokradeł sprzyja licznemu występowaniu bezkręgowców wodnych, w tym zalotki większej. Kompleks torfowisk i drobnych zbiorników położonych między jeziorem Poźrzadło i Sarnowo zasiedlają liczne i cenne populacje bezkręgowców związanych z siedliskami wodnymi i podmokłymi (zalotka większa, czerwończyk nieparek, czerwończyk fioletek). Niska gęstość zaludnienia, niski stopień urbanizacji oraz odśrodkowy układ hydrograficzny ostoi sprzyja zachowaniu i ochronie wartości przyrodniczych. W 2008 roku w granicach ostoi utworzono nowe stado wolnych żubrów, liczące 8 osobników.

Działania projektu obejmować będą fragment ostoi w Nadleśnictwie Dobrzany - 20 % ostoi 10570,8 ha = 2114 ha

PLH320023 JEZIORO LUBIE I DOLINA DRAWY

Obszar obejmuje jedno z największych jezior Pojezierza Drawskiego (1439 ha, 46 m głębokości), przez które przepływa Drawa oraz odcinek doliny Drawy i Starej Drawy poniżej jeziora, wraz z przyległymi łąkami i lasami, aż po jezioro Grażyna koło Drawna. Dolina Drawy poniżej jeziora Lubie jest żłobiona w piaskach sandrowych, porosłych lasami Puszczy Drawskiej. Brzegi rzeki urozmaicają przełomy i mielizny. Dolina jest wypełniona szuwarami, na linii rzeki znajduje się kilka eutroficznych jezior: Dębno Wielkie, Dębno Małe, Strunowo. Jest to teren niezaludniony - obszar poligonu wojskowego. W tym fragmencie ostoi nowo utworzone stado żubrów utworzyło stały rewir. Na łąkach śródleśnych nad Starą Drawą odbywają się pierwsze w tym stadzie wycielenia.

Ostoja jest obszarem koncentracji cennych siedlisk przyrodniczych, w tym 20 typów z Załącznika I Dyrektywy Habitatowej, pokrywających łącznie ok. 57% obszaru. Obszar jest ważny dla ochrony wydry, bobra, kumaka nizinnego, traszki grzebieniastej i 3 gatunków ryb z Załącznika II (w sumie stwierdzono tu występowanie 8 gatunków zwierząt z tego Załącznika oprócz żubra). Jest tu także jedno z kilku stanowisk reliktowej fauny bezkręgowców wodnych. Obszar stanowi część ważnego korytarza ekologicznego Doliny Drawy.

W 2008 r. zaproponowano włączenie do granic ostoi terenów Poligonu Drawskiego, rozciągających się na zachód w kierunku Ostoi Ińskiej. Jest to również teren zajmowany przez żubry.

Działania projektu obejmować będą zachodni fragment ostoi w Nadleśnictwie Drawsko - 10 % ostoi 14240 ha = 1424 ha

PLB 320008 OSTOJA IŃSKA

Ostoja obejmuje przebiegający w kierunku SW-NE ciąg moren czołowych fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego wraz z wysoczyzną moreny dennej od zachodu i północy oraz równiny sandrowej od wschodu. Wzdłuż pasa moren czołowych przebiega dział wód, rozgraniczający dorzecza Iny i Regi. Niewielki wschodni fragment Ostoi odwadniany jest przez dopływy Drawy. Rzeźba terenu charakteryzuje się duzą dynamiką form. Wzgórza o stromych zboczach i znacznych wysokościach względnych, obniżenia bezodpływowe, podmokłe dolinki, zajęte przez torfowiska i wytopiskowe oczka wodne, polodowcowe rynny jeziorne i rzeczne tworzą bardzo urozmaicony system siedlisk. Bogatej morfologii odpowiada mozaikowe użytkowanie terenu. Lasy zajmują blisko 60 % powierzchni. Są to przeważnie świeże lasy liściaste z bukiem i dębem oraz bory mieszane. Znaczący udział mają również lasy siedlisk wilgotnych i bagiennych z olchą i jesionem oraz brzozą. Stosunkowo niewielką część ostoi pokrywają zbiorowiska łąkowe oraz siedliska wilgotne: trzcinowiska, turzycowiska, roślinność szuwarowa, roślinność torfowisk niskich i przejściowych. Pozostała część to użytki rolne. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na wzrost lokalnej bioróżnorodności jest urozmaicona i rozbudowana granica polno-leśna, dzięki której powierzchnia najbogatszych faunistycznie stref ekotonowych jest znacząca. Występuje tu co najmniej 29 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Jest to bardzo ważna ostoja bielika i innych gatunków drapieżnych oraz żurawia i derkacza. W 2008 r. zostały na terenie ostoi utworzone dwa wolne stada żubrów liczące po 8 osobników każde (jedno z nich w granicach ostoi PLH 320051).

Działania projektu obejmować będą około 10 % powierzchni ostoi (poza obszarem Pojezierze Ińskie), gdzie poruszają się nowo utworzone stada żubrów – 87710,94 ha = 8771 ha

PLB 320019 OSTOJA DRAWSKA

Obszar obejmuje część Pojezierza Drawskiego z ponad 50 jeziorami (10 % pow. terenu), reprezentującymi wszystkie typy jezior. Teren został ukształtowany w wyniku działalności lądolodu podczas zlodowacenia bałtyckiego. Pozostałościami tej działalności są między innymi: wały moreny czołowej, ozy, liczne jary, doliny rzek, jeziora rynnowe i wytopiskowe. Jeziora należą do najgłębszych w Polsce (Drawsko - 79,7 m). Brzegi jezior są wysokie, porośnięte lasem, głownie łęgami i buczyną, lub niskie, z roślinnością przybrzeżną. Lasy pokrywają ok. 25% terenu. Dominują tu bory, duże powierzchnie zajmują drzewostany bukowe, dębowe. Rzeźba terenu jest zróżnicowana, z licznymi wąwozami, parowami, niewielkimi, bezodpływowymi zbiornikami wodnymi, bagnami i torfowiskami. Największą rzeką jest Drawa, mająca tu swoje źródła. Swój początek biorą tutaj także inne rzeki, jak: Dębnica, Wogra, Piławka, Kokna i Rakon. Znaczna część obszaru jest użytkowana rolniczo. Występują tu co najmniej 23 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Jest to bardzo ważna ostoja dla puchacza, bielika orlika krzykliwego. Żubry występują w dwóch fragmentach Ostoi:

- w części zachodniej na obszarze pokrywającym się z ostoją PLH 320023,

- w części południowej ostoi , w okolicy jeziora Wąsosze, gdzie regularnie wkracza wolne stado z Nadleśnictwa Mirosławiec i pojedynczo poruszające się osobniki.

Działania projektu obejmować będą około 3 % powierzchni ostoi (poza obszarem Jezioro Lubie i Dolina Drawy) – 139754,50 ha = 4193 ha

NADLEŚNICTWO MIROSŁAWIEC WRAZ Z TERENAMI PRZYLEGŁYMI

Ostoja Mirosławiec wyznaczona dla ochrony żubrów, nie obejmuje całego areału bytującego tam stada. Żubry żyją na terenie prawie trzy razy większym, rozciągającym się na tereny niechronione Nadleśnictw Mirosławiec, Wałcz, Tuczno i Świerczyna (powierzchnia około 5068 ha).

NADLEŚNICTWO DRAWSKO

Utworzone w 2008 w Nadleśnictwach Łobez i Dobrzany (w ostajach PLH 320051 i PLB320008) stada żubrów bytują na terenie Nadleśnictwa Drawsko w granicach Poligonu Drawskiego. Zajmują około 2850 ha lasu i łąk śródleśnych w pasie pomiędzy Ostoją Ińską i ostoją Jezioro Lubie i Dolina Drawy.

Zasięg występowania żubra jest ograniczony a wielkość populacji nie gwarantuje przetrwania gatunku

Dla dalszej ochrony i restytucji gatunku Bison bonasus liczebność populacji ma znaczenie kluczowe, w tym liczebność każdego wolnego stada. Znane są przykłady zniknięcia lub drastycznego zmniejszenia w bardzo krótkim czasie dużych stad żubra. W Puszczy Białowieskiej populacja licząca w 1916 roku około 700 zwierząt przestała istnieć trzy lata później, podobnie na Kaukazie w latach 20. XX wieku w krótkim czasie przestała istnieć populacja żubra licząca ponad tysiąc osobników. Na początku lat 90. XX wieku wielkość populacji w Rosji i Ukrainie została zredukowana o połowę, a niektóre stada zniknęły. Powodem tych drastycznych zmian były wojny lub niepokoje prowadzące do kłusownictwa. Ale na przykładzie stada zachodniopomorskiego widać wyraźnie, że zagrożenie dotyczy też warunków pokojowych. Stado utworzone w 1980 r. z 8 osobników w latach dziewięćdziesiątych osiągnęło liczebność powyżej 30 żubrów. Jednak już w roku 2004 liczebność wynosiła 22 osobniki, a przyrost w stadzie malał a śmiertelność rosła. Dopiero podjęcie ochrony czynnej odwróciło te tendencje.

Zwiększenia liczebności populacji jest warunkiem koniecznym przetrwania populacji, a nie podjęcie działań przewidzianych projektem może skutkować powrotem sytuacji sprzed 2004 r. – regresu stada zachodniopomorskiego.

Izolacja stada zachodniopomorskiego i brak współpracy może dać negatywne skutki w ochronie zarówno zmienności genetycznej jak i zapewnieniu dobrostanu - stąd konieczność koordynacji działań

Potrzeba wspólnych działań z innymi ośrodkami zajmującymi się żubrem wynika przede wszystkim z konieczności ochrony zmienności genetycznej, ale również z potrzeby ujednolicenia i poprawy warunków tworzonych dla żubra, zgodnie ze „Strategią ochrony żubra w Polsce” . Działania realizowane w zachodniopomorskim stadzie żubrów będą ściśle powiązane z działaniami prowadzonymi w innych ośrodkach opiekujących się żubrami zarówno in situ, jak i ex situ. Standardy postępowania z gatunkiem są spójne z działaniami prowadzonymi w innych rejonach kraju i dla wszystkich stad w kraju przyjęto jednakowe metodyki monitoringu. Planuje się przygotowywanie zbiorczych ogólnokrajowych raportów na temat zdrowia, rozmieszczenia i zmienności genetycznej gatunku.

Bardzo niska zmienność genetyczna w obrębie populacji zachodniopomorskiej i wynikająca stąd konieczność jej bieżącej oceny i racjonalnej ochrony.

Ochrona zmienności genetycznej w całej populacji żubra jest niezmiernie istotna, ponieważ gatunek został odbudowany z niewielu osobników rodzicielskich. Żubry zachodniopomorskie należą do linii nizinnej, jednej z dwóch istniejących, której założycielami było 7 zwierząt. Dwudziestopięcioletni okres chowu wsobnego stada, utworzonego od 8 osobników, spowodował narastanie poziomu inbredu i pojawienie się oznak depresji inbredowej.

Monitoring genetyczny żubrów zachodniopomorskich jest częścią programu utrzymania zmienności genetycznej prowadzonego w Polsce i Europie dzięki funkcjonowaniu European Bison Advisory Center.

Niska akceptacja społeczna żubra wynikająca z obawy o występowanie gospodarczo uciążliwych szkód, szczególnie w gospodarce rolnej – stąd konieczność działań zabezpieczających przed szkodami.

W populacji zachodniopomorskiej nie występuje problem szkód w lasach, powodowanych przez żubry. Obawy przed szkodami są skutecznie rozwiewane przez Nadleśnictwo Mirosławiec, gdzie funkcjonuje największe zachodniopomorskie stado, niemniej jednak informacje z Puszczy Białowieskiej czy Boreckiej ustawiają niektóre nadleśnictwa na pozycjach głębokiej rezerwy w odniesieniu do rozwoju miejscowej populacji. Projekt zakłada przeprowadzenie warsztatów w jednostkach LP, które pozwoliłyby znaleźć na terenie lasów kolejne miejsca dla nowych stad żubrów.

Ze względu na duży udział terenów rolnych w areale żubrów, istotny dla populacji zachodniopomorskiej jest problem szkód w gospodarce rolnej. Wysoki poziom szkód i idący za tym brak akceptacji społecznej może zagrozić rozwojowi liczebnemu populacji. Dlatego bardzo istotnym elementem projektu jest przeciwdziałanie szkodom poprzez prowadzenie dokarmiania, przepłaszanie żubrów z najcenniejszych upraw rolnych i wykup zniszczonych plonów na pniu.

Zagrożenie chorobami – stąd konieczność racjonalnej profilaktyki i stałego monitoringu stanu zdrowia

Żubr jest gatunkiem szczególnie wrażliwym na choroby ze względu na zubożenie puli genowej, spowodowane przejściem gatunku przez wąskie gardło prawie całkowitego wymarcia. Ugrupowanie zachodniopomorskie mimo bardzo wysokiego inbredu nie ma poważnych problemów zdrowotnych. Nie notuje się tu nekrotycznego zapalenia napletka u samców, nękającego Puszczę Białowieską. Nie były także notowane przypadki pryszczycy czy gruźlicy. Stan zdrowotny wymaga jednak stałego monitoringu, ponieważ wystąpienie chorób niesie wysokie ryzyko zagłady populacji. Przykładem realnego problemu jest choroba błękitnego języka, która w Niemczech spowodowała w 2007 roku wysoki procent upadków żubrów w hodowlach zamkniętych, a województwo zachodniopomorskie leży najbliżej strefy zagrożenia. Wyniki badań parazytologicznych wskazują na zwiększającą się intensywność inwazji pasożytów, przy czym u żubrów stwierdzane są gatunki pasożytów charakterystyczne dla innych zwierząt, co świadczy o obniżonej odporności.

Bieżąca kontrola stanu zdrowia pozwoli w razie konieczności na szybką reakcję i zmniejszenie zagrożenia dla stada.

5.4 Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej.

W ramach projektu prowadzone będą działania informacyjne o projekcie i gatunku skierowane do społeczności lokalnych na obszarach realizacji projektu, czyli w większość obszarach należących do sieci Natura 2000, w celu budowy świadomości na temat potrzeb, korzyści oraz właściwych metod ochrony żubra jako ważnego składnika różnorodności gatunkowej. W ramach projektu planuje się kompleksową informację o celach i wynikach projektu połączoną z uzasadnieniem oraz wyjaśnieniem zasad i metod czynnej ochrony gatunków.

5.3 Opracowanie planów ochrony

Planowane w ramach projektu zadania są prowadzone na obszarach Natura 2000 i będą stanowić element planów ochrony tych obszarów. Metody realizacji działań a szczególnie sposób współpracy będą miały wpływ na właściwą realizację planów ochrony innych gatunków fauny lub flory.

5.2. Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych

W zamierzeniach projektu są działania lokalnego rozprzestrzeniania żubrów, co jest równoznaczne z zadbaniem o usuwanie barier dla przemieszczania się zwierząt i właściwe funkcjonowanie korytarzy ekologicznych w ramach jednego obszaru lub sąsiednich obszarów Natura 2000. Działania projektu mogą tez wpłynąć na właściwe wytyczanie korytarzy i planowanie kolejnych obszarów w sieci Natura 2000.

Dokarmianie żubrów w celu podniesienia kondycji populacji, sterowania ruchem stad (ograniczenie przekraczania szos) oraz minimalizacji szkód prowadzone jest w okresie październik – kwiecień przy użyciu siana, zbóż (przede wszystkim owsa) i buraków, zgodnie z wytycznymi opracowanymi dla żubrów.

Do dokarmiane stosowane będą pasze naturalne, przede wszystkim siano, ale również okopowe i ziarna zboż

Opieka nad wolno żyjąca populacją żubra przede wszystkim wymaga zapewnienia odpowiedniej bazy pokarmowej, opieki zdrowotnej, bezpieczeństwa i spokoju oraz zabezpieczenie upraw przed szkodami.

Podstawowym elementem bazy pokarmowej dla żubrów z głównego stada zachodniopomorskiego w Nadleśnictwie Mirosławiec są łąki i pola przyleśne. Dla tego stada istotne jest takie prowadzenie dokarmiania oraz działań towarzyszących (np. płoszenie z upraw) aby minimalizować szkody w uprawach rolnych. Warunkiem skutecznego zaplanowania takich działań jest stały monitoring telemetryczny GPS i obserwacje bezpośrednie stada, co jest również elementem projektu.

Dla żubrów z mniej licznych stad satelitarnych, utworzonych w 2008 r. istotna jest poprawa bazy żerowej w areale występowania. Ugrupowanie złożone z połączonych stad satelitarnych bytuje obecnie na terenie Nadleśnictwa Drawsko na Poligonie Drawskim. Jest to teren z ogromnymi możliwościami bezkonfliktowego rozwoju populacji. W Nadleśnictwie Drawsko znajduje się wiele łąk śródleśnych, obecnie nie użytkowanych. Aby uatrakcyjnić teren dla żubrów i zatrzymać stado na tym obszarze (nie występuje tu obawa szkód od żubrów), planuje się przywrócenie użytkowania kośnego tych terenów. W tym celu konieczne jest przeprowadzenia renowacji systemu melioracyjnego na łąkach. Na terenach bezodpływowych działaniem towarzyszącym będzie budowa oczek-wodopojów (to jedyna metoda odprowadzenia nadmiaru wody z łąk). Zaplanowane zabiegi nie wpłyną negatywnie na stan obszarów, zwłaszcza na siedliska przyrodnicze, mogą wpłynąć korzystnie na stan rożnorodności biologicznej.

Przeciwdziałanie szkodom polegać będzie na:

 stosowaniu dokarmiania zimą w paśnikach istniejących (wybudowanych w ramach projektów ekologicznych 2005-2009) i projektowanych, używanych naprzemiennie co drugi rok, aby zminimalizować ryzyko rozprzestrzeniania się chorób przez zainfekowane podłoże;

 płoszeniu żubrów z najcenniejszych upraw polowych, które corocznie będą identyfikowane przy użyciu palmtopów GPS i przy wykorzystaniu bieżących danych z monitoringu telemetrycznego GPS, określających, że żubry przebywają na terenie upraw rolnych;

 wykupie zniszczonych plonów na pniu, dokonywanym według łowieckich metod oceny szkód powodowanych przez zwierzynę.

Monitorowanie rozprzestrzenienia i wykorzystania siedliska prze żubry prowadzone będzie metodą monitoringu telemetrycznego GPS oraz obserwacji bezpośrednich. Zebrane dane gromadzone są w bazach danych GIS i są podstawą podejmowania działań związanych z ochroną upraw. Służą do określania liczebności populacji i behawioru żubrów. Zwierzęta do założenia obroży telemetrycznych immobilizowane będą środkiem odurzającym na bazie etorfiny – Immobilonem, który jest najskuteczniejszym środkiem stosowanym do unieruchamiania zwierząt dzikich na świecie. Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze przy pomocy tego środka założyło obroże telemetryczne 9 żubrom w sezonie 2008/2009. Przy tym zadaniu przewidziana jest współpraca z Wydziałem Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Szczecińskiego, który posiada zgodę Głównego Inspektora Farmaceutycznego na stosowanie Immobilonu.

Monitoring genetyczny, parazytologiczny i patomorfologiczny będzie polegał na analizie prób znalezionych w legowiskach, tkanek pobranych podczas immobilizacji i ze zwierząt martwych, oraz kału. Oceniany będzie dwukrotnie w ciągu roku stopień zarażenia nicieniami żołądkowo-jelitowymi, przywarami i kokcydiami. Prowadzone będą analizy przyczyn upadków.

Metody wzbogacania stad o nowe osobniki są sprawdzone i zgodne z wytycznymi Guidelines for Re-introductions przygotowanymi przez IUCN SSC Re-introduction Specialist Group (1998). Podstawą wyboru zwierząt do przesiedleń są analizy genetyczne, analiza rodowodu wspomagana wynikami badań molekularnych. Zwierzęta do przesiedleń wskazywane są przez sprawującą nadzór merytoryczny nad działaniami ZTP Katedrę Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt SGGW.

Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody wszystkie czynności zakazane planowane do wykonania w projekcie będą poprzedzone uzyskiwaniem stosownych zezwoleń Ministra Środowiska. Wszystkie te czynności będą również całkowicie zgodne z zapisami „Strategii ochrony żubra w Polsce” i „programem ochrony żubrów w województwie zachodniopomorskim”.

W projekcie będą stosowane metody wypraktykowane i sprawdzone w odniesieniu do stada zachodniopomorskiego podczas realizacji projektów ochrony czynnej w latach 2005 – 2009. Dotyczy to dokarmiania, monitoringu telemetrycznego i bezpośredniego oraz opieki zdrowotnej i przesiedleń żubrów. Zaplanowano również działania, które wykorzystywane są przez Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze w opiece nad stadem w chwili obecnej na małą skalę (z powodu braku środków), a których skuteczność została potwierdzona. Dotyczy to przepłaszania z upraw rolnych, wykupu plonów na pniu, monitoringu genetycznego, parazytologicznego i patomorfologicznego.

Metody opieki stosowane w populacjach wolno żyjących są praktykowane od wielu lat. Metody postępowania ze zwierzętami takie jak transport, odłow, immobilizacja są opracowane i opublikowane w podręczniku „Hodowla żubra - poradnik utrzymania w niewoli”. Podobnie jest z zasadami dokarmiani i karmienia. Wszystkie te metody są stosowane względem żubrow w ośrodkach w niewoli i wolnych stadach.

Nie ma żadnego ryzyka, że stosowane metody będą miały negatywny wpływ na inne gatunki i/lub siedliska na obszarach, na których realizowany będzie projekt lub terenach funkcjonalnie powiązanych.

Działania projektu nie mają wymiaru "energetycznego" i znikomy wpływ na emisję dwutlenku węgla do atmosfwry. Niemniej w planowanych zadaniach stosowane będą energooszczędne materiały i środki.

Projekt dotyczy ochrony żubra, priorytetowego gatunku zagrożonego, pełniącego rolę „umbrella species”. Rozwój jednej z 5 wolnych populacji żubra w Polsce przyczyni się do zwiększenia poziomu bioróżnorodności i mozaikowatości ekosystemów województwa zachodniopomorskiego. Działania projektu wpłyną pozytywnie na stan żubra i wielu cennych gatunków flory i fauny, poprawią zatem bioróżnorodność obszarów objętych działaniami i zapobiegną degradacji środowiska i jego zasobów. Projekt ma na celu przywracanie właściwego stanu ostoi żubra. Działania takie jak poprawa bazy pokarmowej, utrzymanie śródleśnych terenów otwartych są w najwyższym stopniu działaniami spełniającymi priorytet PO IiŚ.

Model ochrony żubrów wypracowany w województwie zachodniopomorskim powinien ułatwić tworzenie nowych stad w krajobrazie rolniczo-leśnym Polski i określić metody sprawnego zarządzania takimi populacjami.

Efektem jakościowym projektu będzie współpraca i dzielenie się doświadczeniami między wieloma krajowymi podmiotami zaangażowanymi w ochronę żubra, gdyż projekty składane w kilku regionach kraju są ze sobą metodycznie powiązane. Umożliwi to realizowanie spójnej strategii i przenoszenie uzyskanych w kraju rezultatów w innych krajach Europy, a tym samym podtrzymanie wiodącej roli Polski dla ochrony żubra.

Efekty pozaekologiczne projektu będą dotyczyły rozwoju wartości kulturowych, powstania nowych miejsc pracy, podniesienie walorów turystycznych i efekty edukacyjne. Stała obecność populacji tak atrakcyjnego gatunku, jakim jest żubr, podniesie znacznie walory turystyczne i zainteresowanie regionem. W wyniku projektu może znaleźć zatrudnienie 6 osób rocznie ze społeczności lokalnych (płoszenie, monitoring, rozwożenie karmy). Kolejne osoby znajdą prace w działaniach inwestycyjnych projektu. Realizacja projektu i informowanie o jego efektach będzie miało wymiar edukacyjny, (zainteresowanie czynna ochroną gatunków).

Żubr jest gatunkiem, który ze względu na wielkość i potrzebny areał, wymagać będzie stałej opieki człowieka. Ze względu na możliwości powodowania szkód w gospodarce rolnej i leśnej nie można zaprzestać dokarmiania zimowego.

Ważnym aspektem kontynuacji działań jest utrzymanie rezerwy genetycznej, jaką w przypadku nielicznej populacji pełni każde stado. Dla utzrzymania różnorodności genetycznej musi być kontynuowana wymiana zwierząt z innymi ośrodkami w Polsce. Projekt pozwoli utrwalić system zarządzania populacją żubra w Polsce i wytworzyć struktury, które przejmą zadania koordynacji i pomocy w prowadzeniu gatunku w skali kraju.

W przyszłości ochrona żubra powinna opierać się w dużej części na samofinansowaniu. Przy rozrastającej się populacji należy dopuścić odpłatną eliminację żubrów.

Dyrektywa Siedliskowa - Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

Żubr jest gatunkiem priorytetowym wymienionym w załącznikach II i IV (dokumenty zamieszczone na stronie internetowej MŚ jak i CKPŚ zawierają nie zaktualizowane załączniki). Z tego powodu jest gatunkiem wymagającym działań zapewniających właściwy stan ochrony. Polska populacja in situ to ponad 95% populacji w UE stąd wypełnianie obowiązku nakładanego przez Dyrektywę spada na Polskę

Konwencja Berneńska - Konwencja o ochronie dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych, Konwencja ratyfikowana przez Polskę 1 stycznia 1996 r.

Żubr wymieniony w załączniku III Konwencji – gatunki zagrożone , zatem mamy obowiązek prowadzenia działań związanych z ochroną tego gatunku i jego siedlisk.

Konwencja o różnorodności biologicznej. Konwencja ratyfikowana przez Polskę 31 sierpnia 1995 r.

Ochrona gatunku wskazana jest przede wszystkim w art. 8 i 9 Konwencji dotyczące ochrony in situ i ex situ. Obydwie te formy dla żubra są bardzo ważne.

Komunikat Komisji. Zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej do Roku 2010 i w przyszłości. Utrzymanie usług ekosystemowych na rzecz dobrobytu człowieka

Realizacja zapisów zawartych w części 4.2.1 oraz cel nr 1 wymienione w rozdziale 5.2.1 Oprócz tego Projekt realizować będzie cele podnoszenia świadomości.

Szósty Wspólnotowy Program Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego

Projekt odwołuje się do art. 6, a szczególnie do zachowania gatunków i siedlisk, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zapobieganie podziałowi siedlisk.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

Projekt dotyczy zapisów ustawy o ochronie gatunkowej zwierząt ograniczeniach i zakazach w odniesieniu do tych gatunków i do zapisów mówiących o programach ochrony gatunków (art. 46, art. 47, art. 49, art. 52 oraz art. 57).

Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2007 – 2009

Żubr jest gatunkiem monitorowanym, więc działania Projektu spowodują uzyskanie wyników obowiązkowego monitoringu.

Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej wraz z Programem Działań

Planowane w Projekcie działania wpisują się w realizacje celu nadrzędnego strategii, ale szczegółowo dotyczą „Zachowanie i/lub wzbogacanie istniejących oraz odtwarzanie zanikłych elementów różnorodności biologicznej” (cel strategiczny III), w Działaniach operacyjnych (art. 3.3.3) Projekt realizuje Ochronę zasobów genowych gatunków dzikich. Realizowane jest zadanie nr 11, czyli Wdrożenie programów ochrony wybranych gatunków chronionych, w szczególności ginących i zagrożonych.

Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 –2010 – przyjęta przez Sejm w maju 2003 r.

Według dokumentu ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej jest istotna dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego państwa, a jednym z najważniejszych celów uznano poprawę stanu środowiska - usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologiczne oraz zachowanie zasobów przyrody. Działania Projektu realizują ten cel.

Dokumenty strategiczne dla gatunku – plany ochrony

European bison Status Survey and Conservation Action Plan, 2004 IUCN/SSC Bison Specialist Group, Gland, Cambridge

Dokument stanowi światową strategie ochrony żubra, projekt wpisuje się całkowicie w zapisy tego dokumentu, szczególnie z zapisy rozdz. 13 i 13.1.4.

Strategia ochrony żubra Bison bonasus w Polsce. 2007, Ministerstwo Środowiska, Warszawa

Projekt służy wdrożeniu Strategii, więc planowane działania są odzwierciedleniem zapisów dokumentu.

Program ochrony żubrów w województwie zachodniopomorskim. 2005 Szczecin, Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki, wraz z aneksem z kwietnia 2009 stanowi plan postępowania z populacją będącą celem projektu.

Projekt może korzystnie długotrminowo oddziaływać na gatunki ptaków, będące przedmiotami ochrony w ostojach ptasich Ostoja Ińska, Ostoja Drawska i Puszcza nad Gwdą. Chodzi o wygryzanie łąk, które są siedliskami ważnymi dla derkacza, orlika krzykliwego, bocianów białego i czarnego.

Wzrost liczebności żubrów może mieć pozytywny długotrwały wpływ na wzrost bioróżnorodności roślinnej, spowodowany wpływem żubra na przenoszenie propagul roślinnych. Żubry na przykład mogą endozoochorycznie przenosić Aconitum firmum, Adenophora liliifolia, Apium repens, Thesium ebracteatum, Campanula errata, natomiast epizoochorycznie Agrimonia pilosa.

Dokarmianie zimowe ma pozytywny wpływ na populacje zwierząt łownych, które korzystają z karmy wykładanej dla żubrów.

Realizacja projektu nie naruszy integralności obszarów Natura 2000.

nie dotyczy

Zespół realizujący projekt to utworzona w 2005 r. w ramach Zachodniopomorskiego Towarzystwa Przyrodniczego grupa robocza Żubry Zachodniopomorskie. Członkowie tej grupy uczestniczyli w przygotowaniu i realizacji projektu "Ochrona czynna żubrów w województwie zachodniopomorskim" wdrożonym w latach 2005-2007 przez Dyrekcję Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowego.

Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze 12 lipca 2006 r. podpisało z Wojewodą Zachodniopomorskim umowę o realizacji zadania publicznego "Wybrane zagadnienia w ochronie wolnego stada żubrów zachodniopomorskich" (obecnie stroną umowy jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska). W ramach tej umowy Towarzystwo opracowało projekt "Program ochrony żubra w Polsce: rozwój i ochrona stada zachodniopomorskiego", który uzyskał dotację Fundacji EkoFundusz. Projekt jest obecnie finalizowany i zostanie zamknięty w listopadzie 2009 r.

Przygotowywany obecnie projekt zawiera działania będące kontynuacją poprzednio zrealizowanych projektów, a realizowany ma być prze ten sam zespół.

Koordynatorem ma zostać osoba prowadząca projekt EkoFunduszu, obsługę księgową podejmie księgowa rozliczająca ten projekt.

Najtrudniejsze i najbardziej niebezpieczne zadanie projektu - immobilizację żubrów będzie wykonywał zespół członków grupy Żubry Zachodniopomorskie, który dokonywał immobilizacji żubrów w uprzednio realizowanych projektach. Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze posiada nowaoczesny pneumatyczny aplikator leków, za pomocą którego w sezonie 2008/2009 immobilizowano przy użyciu Immobilonu 9 żubrów.

Projekt będzie realizowany w części dotyczącej inwestycji wyłącznie na terenie Skarbu Państwa, zarządzanym przez PGL Lasy Państwowe.

Podjęcie działań inwestycyjnych - rekultywacji łąk i budowy paśników wymaga zgody włąściwych nadleśnictw.

Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze posiada deklarację Nadleśnictwa Drawsko o oddaniu w dzierżawę terenu łąk śródleśnych, przeznaczonych do rekultywacji, w przypadku akceptacji projektu.

Zgłoszenie budowy paśników poprzedzone jest zawarciem umowy użyczenia/najmu z właściwym nadleśnictwem. Budowa paśników przewidziana jest na przedostatni rok projektu i na tym etapie nie można ustalić lokalizacji (zależy ona od zachowania stad żubrów). Nie przewidujemy tu jednak żadnych trudności w podpisaniu odpowiednich umów. Na wszystkie paśniki wybudowane dla żubrów w dotychczas zrealizowanych projektach zostały zawarte odpowiednie umowy.

nie dotyczy

nie dotyczy

nie dotyczy

nie dotyczy